In elk mens ligt een vonkje van Gods aanwezigheid verborgen.
2022 is een bijzonder jaar voor de Katholieke Kerk van Nederland.
In een eerdere nieuwsbrief refereerden we reeds dat dit het jaar is waarin wij het 500 jarig jubileum van het pontificaat van paus Adrianus VI vieren, de enige Nederlandse paus in de geschiedenis. Naar alle waarschijnlijkheid zal er dit jaar ook nog eens voor het eerst sinds 2007 een Nederlander heilig verklaard worden: Titus Brandsma.
Rondom een heiligverklaring berichten seculiere media vooral over het ingewikkelde proces achter de heiligverklaring. Veel minder vaak gaat het over het bijzondere leven van deze toekomstige heilige. Wat maakte het leven van Titus Brandsma zo bijzonder?
Jeugd en opleiding
Titus Brandsma ziet op 23 februari 1881 als Anno Sjoerd Brandsma het levenslicht in Ugoklooster, een Fries plaatsje nabij Bolsward. Op jonge leeftijd weet Anno dat hij priester wil worden. Na het gymnasium aan het Minderbroederklooster van de Franciscanen te Megen treedt hij in het noviciaat bij de Karmelieten te Boxmeer. Titus wordt zijn kloosternaam bij zijn intreden, het is tevens de naam van zijn vader. Na zijn doctoraat aan de Gregoriana in Rome gaat Titus wonen in Oss in een studiehuis van de Karmel. In Oss wordt hij een graag geziene gast in het maatschappelijk leven.
Journalistiek en onderwijs
Titus valt op als journalist en hoofdredacteur van de plaatselijke krant De stad Oss. Ook voor andere katholieke kranten en tijdschriften schrijft hij een groot aantal artikelen en werkt hij zich op tot adviseur van de Rooms-Katholieke Journalistenvereeniging. De journalistiek gaat Titus duidelijk aan het hart, hij ziet het als een moderne mogelijkheid om het geloof te verspreiden.
Daarnaast speelt Titus ook een rol in het opzetten van een plaats voor de ervaring van spiritualiteit in het onderwijs. Hij is in zijn beginjaren in Oss zeer actief in het opzetten van de lessen aan de novicen van de Karmelieten en richt zich daar op de Godsbeleving in het onderwijs. Ook de pas opgerichte Carmelstichting, vandaag de dag een van de grootste onderwijsorganisaties, voorziet hij van impulsen. Hij heeft vooral de wens voor alle leerlingen de beleving van de spiritualiteit terug te laten komen in de lessen. De meeste bekendheid krijgt Titus als hoogleraar in de wijsbegeerte aan de pas opgerichte Katholieke Universiteit van Nijmegen, zijn inaugurele rede over Godsbegrip maakt grote indruk. Later legt hij als rector magnificus het fundament voor serieus wetenschappelijk onderzoek naar onderwerpen in de religie. Zowel in het onderwijs en onderzoek als in de journalistiek hamert hij telkens op het perspectief van de waarheid en de vrijheid.
Tijdperk van de totalitaire ideologie
Met een scherpe waarneming van zijn tijd doorziet Titus Brandsma als een van de eersten de goddeloosheid en de onmenselijkheid van het nationaal-socialisme. Als voorvechter van het vrije woord en de waarheid vecht hij tegen de ideologie van de nazi’s nog voordat de Duitsers Nederland innemen. Het belang van een vrije pers probeert hij waar hij maar komt te onderstrepen. Hij besteed er aandacht aan tijdens diverse colleges, zijn geschreven opinies en in zijn contact met andere journalisten.
In samenspraak met Kardinaal de Jong spoort hij in tijden van bezetting de katholieke media aan om advertenties te weren van organisaties die banden onderhouden met de nationaal-socialistische ideologie. De Duitsers merken het gevaar van dit verzet tegen hun ideologie op en het leidt tot de arrestatie van Titus Brandsma in januari 1942.
Een voorbeeld voor zijn medegevangenen
Vanaf zijn arrestatie tot zijn dood op 26 juli 1942 zijn er vele getuigenissen van medegevangenen die de verhalen over zijn standvastigheid tijdens het gevangenschap onderstrepen. Hij valt vooral op in de ondersteuning van medegevangenen om de innerlijke waardigheid van hun mensenleven te behouden in de concentratiekampen. Ook op het moment dat de eigenwaarde ver te zoeken is en je als mens verworden bent tot een nummer, getatoeëerd op de onderarm. Met zijn rozenkrans staat hij naast velen die het leven op aarde gaan verlaten. Telkens onderstreepte hij op die momenten dat de Godsontmoeting nabij is. Zijn heldhaftige houding in gevangenschap is doorslaggevend voor zijn zaligverklaring in 1985. Uitgeput door de omstandigheden wordt hij op 26 juli 1942 om het leven gebracht door een dodelijke injectie. Zijn belangrijkste wapen van verzet tegen de omstandigheden, zijn rozenkrans, heeft hij even daarvoor aan een verpleegster gegeven.
Wat kunnen wij leren van Titus Brandsma?
Legio scholen, straten en gebouwen zijn in Nederland vernoemd naar onze toekomstige heilige. Maar wat kunnen wij in deze tijd van hem leren. Hoe kan hij ons nu nog inspireren?
God is verborgen aanwezig, in iedere mens én in de gehele schepping, dat was de kern van zijn boodschap en zijn mystiek. Zelfs in de kampbewakers van Dachau probeerde Titus Brandsma God te zien. Het is een uitnodiging om een levenshouding aan te meten om te kijken naar de mensen om ons heen, in hun schuilt een stuk van het mysterie van God. Door hen te leren kennen, leren wij God kennen.
In een tijd van fake news, snelle berichten en social media is Titus Brandsma ook een inspirerend voorbeeld voor mensen die vrijmoedig met het woord en Het Woord proberen om te gaan. Aan journalisten, religieuzen en andere professionals de uitnodiging om te onderzoeken wat de echte waarheid is en erover te durven vertellen. Ook wanneer het tij tegen zit.
En tot slot natuurlijk de oproep om God ook in onze persoonlijke levens te leren kennen en toe te laten, het is de bron waaruit Titus zijn leven kon leiden. Hij sprak van een zoektocht naar de hoogste vorm van Godsontmoeting en Godservaring. Titus Brandsma was ervan overtuigd dat het geheim van God in je leven ontdekken ook weggelegd was voor gewone gelovigen en niet alleen voor religieuzen en priesters.
Bronnen geraadpleegd voor artikel:
Radboud Universiteit Nijmegen en Titus Brandsma Instituut
Titus Brandsmaparochie Amstelveen
Bron foto:
TBI, Collectie Regionaal Archief Nijmegen