De Basiliek van Oudenbosch van de Heiligen Agatha en Barbara
Sommige plaatsen ademen een traditie van katholicisme. Wij lichten een lokaal verhaal uit en kozen voor de Basiliek van Oudenbosch. Hoe een Brabantse pastoor en Rijksbouwmeester P.J.H. Cuypers in een klein dorp in Brabant een replica van de Sint Pieter deden herrijzen.
Wie voor een eerste maal richting Oudenbosch rijdt wrijft zichzelf eens goed in de ogen wanneer het dorp nadert. In de verte verschijnt te midden van een West-Brabantse dorp een kerkkoepel die wel erg veel gelijkenis vertoont met die van De Sint Pieter te Rome. De Basiliek van Oudenbosch is dan ook een verkleinde kopie van de Sint Pieter (verhoudingen van 1:16). Voor dit Brabantse dorp is de basiliek dé bezienswaardigheid waarvoor men van heinde en verre uittrekt. Deze verkleinde variant is nog altijd een imposant bouwwerk. Het werpt de vraag op waarom een dergelijk uniek bouwwerk te midden staat van een Brabants dorp met slechts 13.000 inwoners?
Willem Hellemons, een pastoor met bouwplannen
Het staat vast dat deze ‘Nederlandse Sint Pieter’ nooit gebouwd zou zijn zonder haar “Bouwpastoor” Willem Hellemons. Hellemons start zijn priesteropleiding aan het Klein-Seminarie in het Belgische Turnhout. Hij mag zijn studie afronden in Rome waar hij in 1833 in de Sint Jan van Lateranen gewijd wordt tot priester. Hij is gegrepen door de schoonheid van de stad Rome. In het bijzonder door de neoclassistische bouwstijl van onder meer de Sint Jan van Lateranen en de Sint Pieter.
In 1842 wordt hij pastoor van de Sint Agatha en Barbaraparochie te Oudenbosch. Het zijn de jaren waarin emancipatiebewegingen Nederland veranderen. Het liberalisme leidt tot de nieuwe Grondwet van 1848 waarin naast de parlementaire democratie ook een duidelijke scheiding tussen kerk en staat werd opgenomen. Tot dat moment golden officieel de regels die waren bevochten tijdens de Nederlandse Opstand. Officieel kende Nederland het calvinisme als staatsgodsdienst. In de praktijk betekende dit dat het katholicisme in de schuilkerken kon voortbestaan. Maar voor wie in overheidsdienst wilde werken gold dat hij van gereformeerde huize moest zijn. Deze regels veranderen in rap tempo na de grondwetsherziening van Thorbecke. De bisschoppelijke hiërarchie herstelde zich met vijf bisdommen in Nederland. En de vrijheid van geloof maakte dat men er weer trots op kon zijn om openlijk uit te komen voor de katholiciteit. Dit tijdsgewricht in de Nederlandse geschiedenis geeft het startsein voor een reeks van bouwprojecten van katholieke kerken die in het straatbeeld van tal van Nederlandse steden opdoemen.
De bouw
De oude Sint Agathakerk van Oudenbosch voldoet al snel niet meer. De toestroom van katholieken wordt al snel te massaal voor de te kleine kerk. Het is duidelijk voor pastoor Willem Hellemons, Oudenbosch is toe aan een nieuw kerkgebouw. Hij ontwikkelt de plannen voor de bouw van een nieuwe kerk en neemt de befaamde architect P.J.H. Cuypers in de arm.
Samen dragen zij de zorg voor het ontwerp van het huidige kerkgebouw. In 1864 wordt het plan van beide heren door de bisschop goedgekeurd en in 1865 wordt de eerste spade in de grond gestoken. Het gebouw wordt als gezegd een replica van de Sint Pieter met schaal 1:16. Alleen de voorgevel verschilt van vorm. Deze façade is op haar beurt een replica van de Sint Jan van Lateranen en daarmee een knipoog naar de persoonlijke geschiedenis van pastoor Willem Hellemons. In 1892 is de kerk geheel afgebouwd. Nog datzelfde jaar wordt de kerk door paus Pius X verheven tot Basilica Minor.
Nederlandse zoeaven
De Basiliek van Oudenbosch kent ook nog een andere bijzondere katholieke geschiedenis. Tegenover de basiliek van Oudenbosch ligt ter herinnering daaraan een museum dat de naam draagt van haar katholieke strijders, het Zoeavenmuseum.
Tijdens de bouw van de kerk van Oudenbosch staan de Pauselijke Staten onder de zware druk van de oprukkende eenheidslegers van Garribaldi, de man die Italië op den duur één zal maken. Deze nationalistische legers bedreigen het pauselijk grondgebied. Aan de pauselijke oproep voor Europese katholieken om te dienen in de Pauselijke legers en het grondgebied van de Roomse Staat te beschermen wordt in die tijd massaal gehoor gegeven. Vooral de Nederlandse afgevaardiging is groot, ruim 3000 zogenaamde zoeaven vertrekken vanuit verzamelplaats Oudenbosch naar Rome. De strijd is heroïsch, er worden in eerste instantie zelfs winsten geboekt. Uiteindelijk moet het leger der zoeaven zijn meerdere erkennen in de Italiaanse legers. De paus verliest veel grondgebied en houdt ongeveer het huidige grondgebied van Vaticaanstad over. Oudenbosch krijgt een herdenkteken voor de moed van deze soldaten en krijgt daarmee nog wat meer het Roomse signatuur.
Roomser dan Oudenbosch zijn maar weinig plaatsen in Nederland. De moeite waard om eens te bezoeken!