Na vijf jaar in dienst van Katholiek Documentatie Centrum aan de Radboud Universiteit werd het hoog tijd om een bezoek aan het Vaticaan te brengen. Op zo veel momenten in de geschiedenis van katholieken in Nederland speelt Rome een stevige partij mee dat deze bron uit de eerste hand moet worden verkend. Wat een uitkomst dat het VKMO een Rome-reis organiseerde aan het einde van september 2022. Niet alleen verzorgde deze capabele organisatie de logistiek, maar ze regelde ook een stevig programma rond de verschillende spelers op het Vaticaanse plein, te beginnen met de generale audiëntie bij de paus. Vervolgens daalden we de hiërarchische ladder af: via een curiekardinaal, het hoofdkwartier van Caritas International, de wereldvoedselorganisatie FAO, de kerk van de Friezen, een Nederlandse Vaticaan-correspondent en een vertegenwoordiger van de lekenbeweging Sant’Egidio. Dit programma bestreek zowel officiële als informele kanalen en liet ook voldoende ruimte voor eigen afspraken en het (her)ontdekken van het erfgoed van de antieke wereld en de katholieke cultuur.
Naast dit gelaagde programma vormde de samenstelling van de groep een wezenlijke bijdrage. Vertegenwoordigers van een waaier aan katholieke organisaties brachten eigen inzichten in en, even waardevol, hadden tijd en ruimte om tijdens en tussen de vele borden pasta elkaars motivatie te horen, netwerken te delen en plannen te maken. Omdat de groep de omvang van de apostelenschaar had (minus Judas en inclusief vrouwen), kon vertrouwen groeien en werden gesprekken diepgaander.
Als vertegenwoordiger van de Radboud Universiteit met bijzondere aandacht voor de rol die erfgoed speelt, kwam ik uitstekend aan mijn trekken. Paus Franciscus benutte de wekelijkse massa-ontvangst om een inhoudelijke boodschap mee te geven die hielp om te leren onderscheiden wat belangrijke keuzes zijn. Sinds kort worden de lezingen en begroetingen tijdens de audiëntie uitgesproken door vrouwen van diverse nationaliteiten. In de volgende laag volgde een gesprek met Kardinaal Koch, de prefect van de afdeling die zich met de oecumene bezighoudt, het contact met andere christelijke tradities: actueel door de breekbare relatie met de Russisch Orthodoxe kerk. Journalist en theoloog Hendro Munsterman verstond de kunst om met verwijzingen naar de keuzes van de kerkvaders uit de eerste eeuwen, onopgeefbaar-geachte tradities te relativeren. Hij ontwaarde een omslag in een aanpak van bovenaf naar die van onderop in de kerk.
Dat de wereldkerk op vele fronten aanvullende of alternatieve diplomatie bedrijft, bleek uit gesprekken met VN-vertegenwoordigers. De overeenkomst tussen oecumene en diplomatie is dat onderhandelingen alleen productief kunnen worden als er zorgvuldig geluisterd wordt. Op zondag bezochten we de Friezenkerk, ontmoetingsplek voor alle lage-landers op pelgrimage of bezoek, met zelfs een voorziening op het Teutoonse kerkhof, waar je een laatste rustplaats krijgt, mocht je als Nederlander of Duitser in Rome de geest geven.
Voor mij kwam de waarde van erfgoed op twee momenten verrassend binnen. Eerst legde een afdelingshoofd van hulporganisatie Caritas International uit dat de zorg voor behoeftigen niet alleen voedsel en onderdak omvatte, maar ook luisteren naar hun naam en hun verhaal. Zo krijgen monddoodgemaakte mensen een stem. In de kerk van St. Bartolomeüs op het Tibereiland, waar de lekenbeweging Sant’Egidio daklozen en eenzamen helpt door vriendschap te sluiten, stond achter het hoofdaltaar een moderne icoon met vertegenwoordigers van moderne martelaren. In de nissen lagen voorwerpen uit alle continenten van mensen die zich vanuit hun geloof verzetten tegen onrecht, wat hun het leven kostte. De meeste verhalen zijn van bekende priesters, zoals Titus Brandsma, maar extra inspanningen zijn nodig om juist ook de gewone gelovigen in beeld te brengen. Dat is lastig omdat hun verhalen nog te pijnlijk zijn of niet gedocumenteerd. Uitzonderlijk was het schriftje van een Pakistaans jongetje dat bij een bomaanslag op zijn club om het leven was gekomen. Een aansporing voor ons als KDC om verhalen en documentatie van die groepen op te sporen. Op veel fronten was deze reis een verrijkende en waardevolle ervaring. Ik had die niet willen missen.
Hans Krabbendam